Historia Politechniki Lwowskiej do 1946 roku

Dzieje Politechniki Lwowskiej sięgają jeszcze czasów zaboru austriackiego. Długotrwałe dążenia galicyjskiego Sejmu Krajowego we Lwowie zostały w połowie XIX wieku uwieńczone częściowym sukcesem. Ówczesny rząd austriacki zgodził się na utworzenie we Lwowie Akademii Technicznej (1843), łączącej w sobie dwa trzyletnie oddziały: techniczny oraz gospodarstwa wiejskiego. Akademia Techniczna, do której wstępowali przede wszystkim absolwenci czteroletniej tzw. szkoły realnej, przygotowującej do zawodu, zaś po roku 1854 także absolwenci gimnazjów – rozpoczęła swą działalność we wrześniu 1844 roku. Data ta jest uważana powszechnie za początek istnienia Politechniki Lwowskiej. Językiem wykładowym był język niemiecki. Do Wiosny Ludów (1848) uruchomiono w Akademii sześć katedr: matematyki, fizyki, mechaniki, chemii, budownictwa i geodezji, oraz sporo wykładów uzupełniających. Wiosna Ludów stworzyła początkowo możliwość prowadzenia wykładów w języku polskim, ale nawrót austriackiego centralizmu spowodował tak głęboką stagnację, że Akademia musiała zawiesić w latach 1849 – 1850 swą działalność. Przyczyniło się do tego także zbombardowanie w 1848 r. przez austriackie wojska, położonych w centrum miasta budynków uczelni. Rządy austriackie nieustannie wykorzystywały fakt pewnych antagonizmów między ludnością polską i ruską (dziś powiedzielibyśmy: ukraińską) lub sprzeczność interesów społeczeństw Lwowa i Krakowa, jako że obydwa miasta walczyły o wyższą szkołę techniczną. Te i inne przyczyny powodowały wieloletnie opóźnienia w zreorganizowaniu lwowskiej uczelni. Powoli jednak, na przestrzeni lat, następowały korzystniejsze zmiany. Akademię opuszczali wykładowcy władający tylko językiem niemieckim; wreszcie w roku akademickim 1871/72 został wprowadzony ostatecznie jako wykładowy – język polski. Zasadniczy przełom nastąpił w latach 1874 – 1877, gdy wybudowane zostały nowe gmachy uczelni, sama zaś Akademia Techniczna została przekształcona w Szkołę Politechniczną. Szkoła miała cztery wydziały: inżynierii lądowo-wodnej, budownictwa, chemii technicznej i mechaniczny (wówczas: budowy machin).

Politechnika Lwowska istniała od roku 1844 pod różnymi nazwami i w różnym kształcie organizacyjnym i była przed I Wojną Światową jedyną polską wyższą uczelnią techniczną, w której kształciła się głównie młodzież z zaborów austriackiego i rosyjskiego. Młodzież ta brała bardzo aktywny udział w pracach studenckich towarzystw społecznych, np. Bratniej Pomocy, jak i w wielu organizacjach niepodległościowych. Absolwentami tej uczelni było wielu późniejszych działaczy społecznych i wybitnych wojskowych, z których najbardziej znany był gen. Władysław Sikorski.

Wybuch I wojny światowej spowodował, że uczelnia była czynna w sposób bardzo ograniczony, zawieszając całkowicie swą działalność w roku akademickim 1914/1915 gdy miasto zajęli Rosjanie. Uzyskanie w 1918 r. niepodległości nie oznaczało jeszcze w istocie pokoju i podjęcia normalnej pracy. We Lwowie nastąpiły walki polsko-ukraińskie, później wybuchła wojna polsko-bolszewicka, na zachodzie kraju trwały powstania śląskie. Szkoła nie gwarantowała pełnego toku studiów. Dopiero 10.12.1920 r. odbyła się pierwsza inauguracja w uczelni pod nazwą “Politechnika Lwowska”. Jej nowy Statut, zatwierdzony w czerwcu 1921 r. obowiązywał do września 1939 r.

Wybuch wojny we wrześniu 1939 r., a następnie zajęcie Lwowa przez wojska radzieckie zmienił status Uczelni. W jesieni 1939 r. Politechnika Lwowska została przemianowana w Lwowskij Politechniczeskij Institut. Zajęcia prowadziła dawna kadra pracowników naukowych, w większości w języku polskim, wyjątkowo w ukraińskim i zasadniczo według dotychczasowych programów. Wprowadzono tylko dodatkowe wykłady, także dla pracowników, z nauk politycznych i języka rosyjskiego lub ukraińskiego. Należy podkreślić, że w tym pierwszym okresie (1939-1941) Politechnika Lwowska była jedyną wyższą uczelnią techniczną, która zachowała prawo prowadzenia wykładów w języku polskim, umożliwiając prawie normalne studiowanie polskiej młodzieży. Tak więc na przykład sporo studentów Politechniki Warszawskiej, którzy znaleźli się w wyniku działań wojennych we Lwowie, tu kontynuowało swoje studia i miało możliwość uzyskania dyplomów inżynierskich. Cała ta działalność została przerwana w dniu 22.6.1941 r. w wyniku najazdu wojsk hitlerowskich. Okupacja niemiecka Lwowa (miasto zostało zajęte przez wojska hitlerowskie 30.6.1941) przekreśliła w zasadniczy sposób możliwość nauczania w szkołach średnich i wyższych. Swe istnienie podtrzymały tylko szkoły podstawowe i zawodowe, z tych ostatnich duża Szkoła Przemysłowa, którą przeniesiono do centrum miasta i nadano miano “Państwowej Technicznej Szkoły Zawodowej” (Staatliche Technische Fachschule), z polskim językiem nauczania. W dniu 4 lipca 1941 r. na stoku Wzgórz Wuleckich rozstrzelano 25 profesorów i docentów uczelni lwowskich, wśród nich wielu związanych z Politechniką. Tę barbarzyńską zbrodnię potęguje fakt, że wraz z pracownikami nauki zamordowano członków ich rodzin, domowników, osoby postronne. Pozostali przy życiu nauczyciele akademiccy znaleźli się bez pracy, imając się różnych przypadkowych zajęć. Wydawało się, że działalność szkolnictwa wyższego została we Lwowie radykalnie zawieszona … Jednakże wobec wciąż narastających potrzeb okupanta, głównie w zakresie zwiększenia liczby zawodowego personelu (technicznego, medycznego, weterynaryjnego itp.) między innymi dla służb pomocniczych i dla ewentualnego zagospodarowania podbitych na wschodzie Europy terenów, Niemcy zdecydowali się na przełomie lat 1941/42 na uruchomienie, w stopniu bardzo ograniczonym, działalności niektórych lwowskich uczelni. Dopuszczając do nich młodzież nieniemiecką, nie traktowano jej jednakże jako studentów szkół wyższych. Szkołom nadano ostatecznie nazwę Państwowych Kursów Zawodowych (Staatliche Fachkurse), w tym także Państwowych Kursów Technicznych (Staatliche Technische Fachkurse). Językiem wykładowym był z założenia język niemiecki, w praktyce wykładano także w języku polskim i ukraińskim. Przeważała młodzież ukraińska, młodzież polska była mniej liczna. Zupełnie inaczej przedstawiała się sprawa naukowców, wykładowców i personelu pomocniczego. Państwowe Kursy Zawodowe, ogółu kierunków, zatrudniały jako pracowników wszystkich szczebli w olbrzymiej większości – Polaków. Zauważmy wreszcie, że poza oficjalną działalnością na “Fachkursach” polscy profesorowie prowadzili konspiracyjne studia wyższe, a więc wykłady i ćwiczenia w drobnych liczebnie zespołach; kierownikiem tego tajnego nauczania był prof. W.Burzyński. Po ponownym zajęciu Lwowa przez armię sowiecką w roku 1944 zaczął znowu działać Lwowski Politechniczny Instytut, wykłady były częściowo prowadzone po polsku, ale od września 1945 językami wykładowymi mógł być już tylko język ukraiński, albo rosyjski. W tym też okresie przeprowadzono dość liczne aresztowanie profesorów (m.in. Stanisława Fryzego i Włodzimierza Burzyńskiego) i innych pracowników Politechniki. Uczelnia ta przestała więc istnieć jako uczelnia polska, co skłoniło większość pracowników Politechniki do wyjazdu do Polski. Ostatecznie we Lwowie zostało zaledwie kilku profesorów Politechniki, reszta zdecydowała się wyjechać. Wojna niemiecko-radziecka trwała nadal. W lipcu 1944 r., pod naciskiem zbliżającego się frontu, administracja niemiecka i częściowo wojsko zaczęły opuszczać Lwów. W dniu 24 lipca ujawniły się we Lwowie oddziały Armii Krajowej, obsadzając niektóre z ważnych gmachów. I tak główny gmach Politechniki zajął Kedyw Okręgu (Kierownictwo Dywersji); wywieszono flagę polską i radziecką, a w części gmachu ponownie zorganizowano szpital – tym razem – dla rannych żołnierzy AK.

Lwów został całkowicie uwolniony od Niemców siłami wojsk radzieckich i oddziałów AK w dniu 27.7.1944. Ale już w dzień później oddziały te zostały zmuszone do złożenia broni i Lwów stał się ponownie miastem radzieckiej Ukrainy. Wkrótce też wznowił swą działalność Lwowskij Politechniczeskij Institut. Zajęcia rozpoczęły się w listopadzie 1944 r. Programy zmieniono i przystosowano do wymogów radzieckich. Powoli wymieniała się kadra gdyż polscy pracownicy zaczęli wyjeżdżać do Polski w jej nowych granicach. Na ich miejsce pojawiali się profesorowie rosyjscy, a resztę obsady stanowili miejscowi pracownicy ukraińscy. Można uznać, że do połowy 1946 r. prawie wszyscy Polacy, pracownicy Politechniki Lwowskiej jak i jej studenci, opuścili Lwów w kilku zorganizowanych transportach. Motywy wyjazdu były różne – od osobistych do politycznych. W Polsce zasilili przede wszystkim uczelnie w Gliwicach, Wrocławiu i Gdańsku. (W Lwowskim Instytucie Politechnicznym pozostało jednak do końca swych dni pięciu profesorów Polaków). Zaczął się nowy okres dziejów. Należy pamiętać jak znaczny był udział pracowników naukowych, absolwentów i studentów – przybyłych z Politechniki Lwowskiej – w organizacji życia naukowego i akademickiego w Polsce. W warunkach olbrzymiego zniszczenia kraju po wojnie była to właściwie praca od podstaw, a podejmowali ją często ludzie nie młodzi, wielokrotnie o zniszczonym przez wojnę, deportacje i obozy – zdrowiu. Za ich patriotyzm, zasługi i bezinteresowność należy się im wdzięczna pamięć potomnych …