Ossolineum

Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Biblioteka został ufundowany w 1817 r. przez Józefa Maksymiliana hr.Ossolińskiego i przekazany narodowi polskiemu. Józef Maksymilian Ossoliński (1746-1826) pisarz, kolekcjoner i uczony był członkiem rzeczywistym wielu instytucji naukowych: Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, Akademii Wileńskiej, Akademii Krakowskiej, Królewskich Towarzystw w Pradze i Getyndze, Towarzystwa Cesarsko-Królewskiego w Wiedniu, doktorem honiris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Aktem fundacyjnym z dnia 4 VI 1817 r. przekazał w darze narodowi polskiemu cenne zbiory druków, rękopisów, muzealiów, określając jednocześnie działalność Zakładu, który w oparciu o zasoby piśmiennictwa polskiego i zbiory muzealne miał na celu ratowanie dziedzictwa kulturowego narodu, pozbawionego własnej państwości. Źródłem utrzymania Zakładu stały się dochody z majatków ziemskich Fundatora. Siedzibą Zakładu w latach 1827-1945 było miasto Lwów, a jego działalność miała ogromne znaczenie dla Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza. Początkowo Zakład miał się składać z dwóch członów: biblioteki i drukarni. Jednak w wyniku porozumienia Ossolińskiego z księciem Henrykiem Lubomirskim, który postanowił przekazać własne zbiory muzealne do Zakładu, powstała kolejna agenda pod nazwą Muzeum książąt Lubomirskich.Także urząd kuratora literackiego – najwyższej władzy Zakładu – miał pozostawać dziedzicznie w rękach rodziny Lubomirskich. Od początku swego istnienia Zakład służył nauce i oświacie polskiej i kultywował tradycje patriotyczne. W latach niewoli Biblioteka opublikowała m.in. Monumenta Poloniae Historica, krytyczną edycję Słownika języka polskiego S.Lindego i inne ważne dla nauki polskiej dzieła z zakresu historii, historii Polski, literaturoznawstwa i historii kultury W okresie Drugiej Rzeczypospolitej Zakład rozwijał się bardzo dynamicznie.Publikował wydawnictwa naukowe, a także literaturę piękną i zyskał rangę jednego z czołowych wydawnictw Polski Niepodległej. W tym czasie do zbiorów Biblioteki wpłynęło wiele nowych kolekcji m.in. Lubomirskich z Kruszyny, Potockich z Raju, Jabłonowskich z Bursztyna, wiele zbiorów i spuścizn uczonych. W czasie II wojny światowej drukowane zbiory Biblioteki powiększyły się dwukrotnie. Trafiły tam bowiem inne zbiory lwowskie: Baworowskich, Dzieduszyckich i in., oraz dary i depozyty ludności cywilnej Lwowa, w celu ich zabezpieczenia. Po II wojnie światowej Lwów znalazł się w obrębie Związku Radzieckiego i tylko część zbiorów ossolińskich przewieziono ze Lwowa do Wrocławia. Zbiory te zostały udostępnione czytelnikom już we wrześniu 1947 r. Źrodłem utrzymania Biblioteki w nowych warunkach historycznych, po znacjonalizowaniu w 1945 r. majątków ziemskich, stał się budżet państwa. Od 1953 r. czyli od momentu ustanowienia Polskiej Akademii Nauk, Biblioteka i Wydawnictwo Ossolineum weszły w skład placówek tejże Akademii. Kolekcje ossolińskie były warsztatem naukowym dla formujacej się po drugiej wojnie światowej humanistyki wrocławskiej. Większa część zbiorów pozostała jednak we Lwowie, a wśród nich autografy, dyplomy, rysunki i grafika, fotografie, numizmaty, medale, pieczęcie, czasopisma, część zbiorów rekopiśmiennych. Aktualnie powstaje raport dotyczący strat poniesionych przez Bibliotekę Ossolineum w wyniku zmiany granic po drugiej wojnie światowej. Dane szacunkowe pozwalają określić je na ok. 60%. Trwają starania o zwrot kolekcji ossolińskich. Zbiory przekazane narodowi polskiemu przez Fundatora, przez prawie 200 lat działalności stale były uzupełniane, przede wszystkim poprzez dary, wymianę oraz zakupy. Ossolińskie zbiory druków XIX i XX w., czasopism XIX i XX w., starych druków, rękopisów, grafik, map i numizmatów liczą obecnie ogółem ponad 1.500.000 jednostek. Jest to zbiór stale rosnący. Co roku przybywa około 10.000 tytułów książek, ok. 5000 vol. czasopism. Zbiory specjalne powiększane są średnio o kilkaset jednostek rocznie. Ossolineum jest jedną z największych bibliotek naukowych w kraju, a pierwszą jeżeli chodzi o zbiory humanistyczne. Profil gromadzenia zbiorów został ustalony jako humanistyczny, ze szczególnym uzwględnieniem historii, kultury i literatury polskiej oraz narodów słowiańskich. Pod tym względem kolekcje ossolińskie stanowią zbiór unikatowy nie tylko w skali kraju ale i świata.